सम्यक

इसवी सनाच्या सहाव्या शतकात कोरियन द्विप समहातून बौद्ध धर्म जपानच्या धरतीवर अवतरला.  तोपर्यंत जपानी समाज ज्या तत्त्वज्ञान व मूल्यव्यवस्थेला प्रमाण मानून जगत होता.  जपानची संस्कृती आणि जीवन पद्धती ज्या तत्त्वज्ञान व मूल्यव्यवस्थेला उभी होती.  त्याचे नामकरण झालेले नव्हते.  सहाव्या शतकात बौद्ध धर्माच्या आगमनाने जपानी जगण्याला एक नाव मिळाले,ते म्हणजे 'शिंटो'.  यालाच आज शिंटो धर्म म्हणून संबोधण्याची पद्धत रुढ झालेली आहे.  बौद्ध धर्माचा जपानमध्ये प्रवेश होईपर्यंत धर्म ही संकल्पना जपानी समाजात अस्तित्वात नव्हती.  बौद्ध धर्माच्या परिचयाने जपानी समाजाला पहिल्यांदाच एका संस्थात्मक धर्माचा परिचय झाला.  वेगळया शब्दात सांगायचे म्हणजे जपानी समाजाला धर्म ही संकल्पनाच पहिल्यांदा समजली.  त्यामुळे बौद्ध धर्माच्या आगमनापर्यंत जपान ज्या    तत्त्वज्ञानावर,मूल्यांवर,श्रद्धांवर जगत होता.  ज्यातून त्याने आपली समृद्ध अशी संस्कृती निर्माण केली होती.  तिला त्याने काही नाव अथवा संबोधनच दिलेले नव्हते.  बौद्ध धर्मामुळे आपल्या तोपर्यंतच्...

४ जुलै १८२६ ला अमेरिकेच्या दोन राष्ट्राध्यक्षांचे निधन होते.  त्यापैकी एक अमेरिकेच्या राज्यघटनेचा शिल्पकार होता.  ज्याला अमेरिकेच्या राष्ट्रपित्यांपैकी एक मानले जाते.  आपली प्रखर बुद्धिमत्ता,निस्वार्थीपणा आणि देशभक्ती याच्यासाठी देखील तो ओळखला जातो.  ज्याचा सर्व परिवाराने नव्या अमेरिकेच्या जडणघडणीत अमूल्य योगदान दिले. स्वातंत्र्य युद्ध आणि स्वातंत्र्योत्तर अमेरिका यांच्यासाठी आपले अवघे आयुष्य वेचणा-या या महापुरुषाचे स्मारक आजतागायत अमेरिकेत उभे राहू शकलेले नाही.  २०२६ मध्ये त्याच्या निधनाला दोनशे वर्ष होतील.  त्याच्या निधनानंतर अवघ्या सोळा महिन्यांनंतर त्याचा मुलगा अमेरिकेचा सहावा राष्ट्राध्यक्ष झाला. हा महापुरुष म्हणजे जॉन ॲडम्स आणि त्यांचा पुत्र म्हणजे जॉन क्विन्सी ॲडम्स.  पित्यानंतर पुत्र अमेरिकेचा राष्ट्राध्यक्ष होण्याचा ॲडम्स पिता-पुत्राचा विक्रम बुश पिता-पुत्रालाच मोडता आला.  असे असतांनाही अमेरिकेत त्याच्या एका राष्ट्रपित्याचे स्मारक उभे राहू शकत नाही.  भारतासारख्या देशाच्या संदर्भात असे घडणे काही नवल नाही.  मात्र अमेरि...

सूर्याचे किरणं पृथ्वीवरील ज्या भूमीला सर्वप्रथम स्पर्श करतात तो म्हणजे जपान.  त्यामुळचे जपानला उगवत्या सूर्याचा देश असे देखील संबोधले जाते.  चार मोठया आणि ६८५२ छोटया द्विपांचा समूह असे जपानचे भौगोलिक वर्णन करता येते.  होक्काइडो,होंशू,शिकोकू,क्यूशू आणि ओकिनावा हे या द्विपसमुहातील प्रमुख द्विप सांगितले जातात.  आशिया खंडातील हा देश पूर्वेला उत्तर पश्चिम प्रशांत महासागराने,उत्तरेला ओखोटस्क सागरापासून चीनी सागरापर्यंत आणि दक्षिणेला जपानी महासागर यांनी वेढलेला आहे.  चीन,कोरिया आणि रशिया हे त्याचे सख्खे शेजारी.  जगामध्ये हा देश जपान म्हणून ओळखला जात असला तरी जपानचे लोक आपल्या देशाला 'निप्पॉन' असे संबोधतात.  निप्पॉन या शब्दाचा अर्थ 'सूर्योदय' असा होतो.  आपल्या देशाला जपानी लोक निप्पॉन संबोधतात हे अत्यंत सार्थ वाटते.  कारण जगाच्या पाठीवर सूर्योदय सर्वप्रथम पाहणारे हे लोक आहेत.  आपल्याला निप्पॉन हा शब्द निप्पो बॅटरी अथवा बॅटरीचे सेल यासंदर्भात चांगला माहित आहे.  निप्पॉन ही  जपानची खूप मोठी कंपनी असून विविध क्षेत्रात ती विस्ता...

१७७० साल अमेरिकेतील जनतेचा इंग्लंडविरुद्ध रोष शिगेला पोहचत होता.  त्याच दरम्यान बोस्टन शहरातील मुख्य रस्त्यावर एक घटना घडली.  बोस्टनमध्ये तैनात ब्रिटिश सैनकांनी केलेल्या गोळीबारात पाच अमेरिकन नागरिकांचा मृत्यू झाला.  सदोष मानवी हत्येच्या आरोपाखाली ८ ब्रिटिश सैनिकांच्या विरोधात बोस्टनच्या न्यायालायात खटला भरण्यात आला.  ब्रिटिशांविरोधात आधीच वातावरण तापले असतांना ही घटना  म्हणजे असंतोषाच्या भडक्याला तडकाच होता.  बोस्टनच्या न्यायालयात एकही वकील ब्रिटिश सैनिकांच्या बाजूने खटला लढवण्यास तयार नव्हता.  अशावेळी एक तरुण वकील त्यांचे वकिलपत्र घेण्यास तयार झाला.  सामाजिक जीवनात लोकप्रिय असलेल्या या तरुण वकिलाचे हे पातक त्याला अत्यंत महागात पडणारे होते.  त्याची पर्वा न करता त्याने ही जोखीम स्वीकारली.  अमेरिकन वसाहतीत एक उदयोन्मुख युवा नेतृत्व म्हणून फुलू लागले. त्याचे राजकीय व सामाजिक जीवन या तरुण वकिलाने पणाला लावले होते.  याप्रकारात त्याला आपला जीव देखील गमवावा लागला असता.  सदोष मनुष्य वधाचा खटला असलेल्या ब्रिटिश सैनिकांची बा...

गुरु गोविंदसिंहांनी आपल्या निर्वाण समयी मानवी गुरुपरंपरा समाप्त केली  'गुरुग्रंथसाहिब' ला अंतिम गुरु म्हणून घोषित केले.  सर्व शीख गुरुंचे दर्शन या ग्रंथात तुम्हाला होईल,त्यामुळे गुरुग्रंथसाहिबचे नित्य वाचन-पठण करावे असा आदेश दिला.  त्यामुळे शीख धर्म आपल्या निर्गुण-निराकार ईश्वराच्या संकल्पनेवर कायमचा ठाम राहू शकला.  गुरुद्वा-यांमध्ये मूर्त्यांऐवजी गुरुग्रंथसाहिबची स्थापना झाली.  त्याचे नित्य वाचन व गायन हा भक्तीमार्ग ठरला.  कोणत्याही देशाच्या ग्रंथसंस्कृतीसाठी ही बाब गौरवास्पद आहे.  एक धर्म आपल्या उपासना स्थळात ग्रंथाची प्रतिष्ठापना करतो आणि त्याचे वाचन व गायन करण्याचा अधिकार प्रत्येकाला देतो  म्हणजेच ज्ञानप्राप्तीचा अधिकार प्रत्येकाला बहाल करातो.  त्यामुळेच शीख धर्मात धर्मगुरु किंवा पुरोहित यांचे वर्चस्व व शोषण निर्माण होऊ शकले नाही.  हे जगातील धर्मांच्या इतिहासातील अत्यंत विलक्षण वेगळेपण आहे.  गुरुग्रंथसाहिबला शीख धर्मपरंपरेत 'आदिग्रंथ' असे संबोधले जाते.  हा आदिग्रंथ मध्ययुगीन भारतातील एक अद्भूत रचना आहे.  आज...

"जगातील इतर देशांशी व्यवहार करतांना एक पहिला व प्रमुख नियम आपण कटाक्षाने पाळला पाहिजे. तो म्हणजे त्यांच्यासोबत यथाशक्ती व्यापार वाढवण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे.  मात्र असे करतांना त्यांच्याशी कमीत कमी राजकीय संबंध ठेवले जावेत.  युरोपातील देशांचे काही आधारभूत हित आहे.  ज्यांच्यापासून आपल्याला दूरच राहावे लागेल.  युरोपीय देश त्यांच्या वाद-विवादांमध्ये अडकून पडणार आहेत.  त्यांच्यासाठी अमेरिकेचे हित काहीही महत्वाचे नाही.  त्यामुळे आपल्यासाठी देखील त्यांच्यासोबत संबंध ठेवणे म्हणजे अविवेकाचे ठरेल.  त्यांच्याशी वरवरचे बनावटी संबंध ठेवून आणि त्यांच्या अंतर्गत राजकारणात अडकून चालणार नाही.  अन्यथा आपण देखील त्यांच्या अंतर्गत मैत्री किंवा शत्रुता असल्या नको त्या झंझटींमध्ये ओढले जाऊ.  अमेरिका म्हणून आपली खरी नीती ही असली पाहिजे की आपण जगातील कोणत्या ही देशाशी स्थायी स्वरूपाचे संबंध प्रस्थापित करायचे नाही."  १९ सप्टेंबर १७९६ रोजी 'American Daily Advertiser' या अमेरिकन वृत्तपत्रात  छापण्यात आलेल्या ३२ पानांच्या एका संदेशातील  हा ...

''हात जोडून मी असा आशीर्वाद मागतो, की माझे आयुष्य जेंव्हा अंताला येईल, तेव्हा एका महान संघर्षात माझा देह पडो ''  असे आपल्या अंतिम श्वासापर्यंत सत् आणि सत्व याच्यासाठी संघर्ष करण्याची मनीषा व्यक्त केलेल गुरु गोविंदसिंहजी आपल्या योद्धयाच्या वेषात सुसज्ज होऊन उभे होते.  खांद्यावर धनुष्य आणि हातात बंदूक असलेल्या गोविंदसिहांनी 'गुरुग्रंथसाहिब' आपल्या समोर उघडून ठेवला होता.  त्याच्या जवळच पाच पैसे आणि नारळ ठेवलेला होता.  गुरुजी आपल्या अनुयायांना संबोधून म्हणाले," आता माझी प्राणज्योती ज्योतिस्वरुप परमतत्त्वाच्या तेजाशी एकरूप होण्याचा क्षण समोर येऊन ठेपला आहे.  श्रीगुरुग्रंथसाहिब यांचे पूजन मी केले आहे.  तुम्हीही करा.  त्यांनाच आता तुम्ही गुरु मानावयाचे आहे आणि यापुढे खालासा चालू ठेवा आणि श्रीगुरुग्रंथसाहिबलाच गुरु माना  गुरुपंथ हा गुरुजींचा देह असून ज्याला ईश्वराला भेटण्याची आच आहे. त्याने गुरुजींच्या शब्दांचा वा उपदेशाचा मागोवा घ्यावा. गुरु मानियो ग्रंथ ! आपल्या सद्गुरुंनी आपापल्या काळाची शिकवण सर्वांसाठी दिली  ती या गुरुग्रंथात आहे....

२७ जानेवारी १७९१ चा दिवस  नव्या अमेरिकेचे नवे राष्ट्राध्यक्ष जॉर्ज वॉशिंग्टन यांनी एक नवा कर प्रस्ताव संसदेच्या पटलावर ठेवला.  त्यांच्या नव्या कराच्या प्रस्तावावर अमेरिकन संसदेचे वातवरण चांगलेच तापले.  अखेर हा कर प्रस्ताव ३५ विरुद्ध २१ अशा बहुमताने मान्य करण्यात आला.  हया नव्या कर प्रस्तावाचे नाव होते - The Excise Whiskey Tax 1791. यामुळे देशी व विदेशी दोन्ही प्रकारच्या मद्यावर कर आकारण्यात येणार होता.  मद्य हा युरोपियन लोकांच्या जीवनाचा अविभाज्य भागच मानला जातो.  युरोपातील शीत वातावरणात जगण्यासाठी मद्यातील 'वाईन' हा प्रकार तर त्यांच्या जेवणात पाण्याचे काम करतो.  चयापचय क्रिया व्यवस्थित होण्यासाठी हे आवश्यक असते.  त्यामुळे मद्य हे युरोपियन जीवनात निषिद्ध मानण्यात येत नाही.  दुस-या शब्दात माणसाच्या करण्यात येणा-या सज्जन-दुर्जन वर्गिकरणात आपल्या प्रमाणे तेथे 'बाटली' आडवी येत नाही. आपल्याकडे अंधारात चोरून पिणारे सुद्धा दिवसा सज्जन म्हणून गणले जातात. हा भाग वेगळा. सभ्य व्यक्तीसंदर्भात युरोपियन वा अमेरिकन समाजाची परिमाणं वेगळी आहेत....

इ. स. १६९९ मध्ये खालसाची स्थापना झाल्यानंतर गुरू गोविंदसिंह केवळ शीख गुरू राहिले नाही.  आता ते एक लष्करी नेतृत्व म्हणून देखील भारताच्या राजकीय पटलावर तळपू लागले.  उत्तर भारतात मुघल सत्ता उलटवण्याचा पहिला गंभीर प्रयत्न म्हणून त्यांच्या कार्याचा आढावा घेणे महत्वाचे आहे.  महाराष्ट्रात  त्यांच्या काही काळ आधीच छत्रपती शिवाजी महाराजांनी मुगल सत्तेला आव्हान देत यशस्वीपणे रयतेच्या स्वराज्याची स्थापना केली होती.  मुगल सत्तेविरुद्ध यशस्वी झुंज देणारे शिवराय तसे भारतीय इतिहासातील एकमेव उदाहरण म्हणावे लागेल.  महाराणा प्रतापांनी केलेला संघर्ष अतुलनीय असला तरी मुघलांच्या मुख्य सत्ताकेंद्राजवळ मेवाड असणे,तेथील भौगोलिक रचना आणि इतर रजपूत राजघरण्यांचा असहकार. यामुळे महाराणा प्रतापांना त्यांच्या आजिवन संघर्षाला अंतिम यशात परावर्तित करता आले नाही.  गुरू गोविंदसिंहांची परिस्थिती आणखी वेगळी होती.  ते शीखांचे गुरू होते.  एका महान गुरू परंपरेचे ते वारसदार असले तरी त्यांना राजकीय म्हणून  कोणताही वारसा लाभलेला नव्हता.  खालसाच्या माध्यमातून त्या...