सम्यक

शीख आणि इस्लाम धर्मांच्या संबंधांचा विचार करतांना एक गोष्ट प्रकर्षाने जाणवते  ती म्हणजे शीख आणि इस्लाम धर्मात वैर अथवा संघर्ष होता.  इस्लामच्या विरोधात शीख धर्माची स्थापना करण्यात आली होती.  हिंदू-मुसलमान संघर्षाला एक वेगळी किनार देण्यासाठी असला भ्रम निर्माण करण्याचा प्रयत्न अत्यंत योजनाबद्ध पद्धतीने करण्यात आला आहे.  खरं पाहिले तर गुरू नानकदेव ज्या घराण्यात उपनयन संस्कार (मुंज) करणे बंधनकारक होते.  अशा कर्मठ व सनातनी हिंदू घराण्यातील होते.  त्यांनी आपल्या उपनयन संस्काराला आणि यज्ञोपवीत (जानवं) धारण करण्याला विरोध करुन  एका नव्या धर्माची मुहूर्तमेढ रोवली.  तसेच शीख समुदाय आपण हिंदूपेक्षा पृथक अथवा भीन्न आहोत हे सदैव अधोरेखित करत आला आहे.  अनेक इतिहासकार आणि धर्ममार्तंड शीख धर्माला हिंदू धर्मातील एक संप्रदाय अथवा पंथ म्हणून हिंदू धर्मात कोंबण्याचा अयशस्वी प्रयत्न करतांना दिसतात.  हा प्रयत्न शीख धर्माच्या स्थापनेपासून आजवर अविरत सुरू आहे.  यामध्ये शीख आणि इस्लाम या दोन धर्मांना एकमेकांच्या विरोधात उभे करण्याचा प्रयत्न असतो...

न्यू यॉर्कपासून २५० मैलांवर व्हर्जिनियाच्या उत्तरपूर्व भागात असलेल्या पोटोमेक नदीच्या काठावर माऊंट व्हेरनॉन नावाचे गाव वसलेले होते.  या छोटयाश्या खेडयातून एक व्यक्ती न्यू यॉर्कसाठी घोडयांच्या बग्गीत निघाली होती.   हा साधा प्रवास नव्हता.  एका नव्या देशाला आपल्या कुशल हातांनी आकार देण्यासाठी निघालेल्या एका माणसाचा हा ऐतिहासिक प्रवास होता.  न्यू यॉर्कला जाऊन भविष्यातील महासत्तेच्या रथाचे लगाम हातात घेण्यासाठी घोडयांची बग्गी या माणसाला घेऊन दौडत होती.  रस्त्यात लागणारी गावं मात्र बग्गीला वेग घेऊ देत नव्हते.  त्यांना बग्गीतील माणसाला पाहायचे होते. त्याला अभिवादन करायचे होते.  त्याने स्वातंत्र्ययुद्धात त्यांच्यासाठी केलेल्या अतुलनीय साहसासाठी आभार मानायचे होते. स्वतःच्या भावी उज्ज्वल आयुष्यासाठी त्याच्याकडून आश्वासन घ्यायचे होते.  त्यासाठी त्याला शुभेच्छा दयायच्या होत्या.  त्याचा हा २५० मैलांचा प्रवास नव्या अमेरिकेच्या स्वप्नांचा व आकांक्षाचा प्रवास ठरत होता.  त्याच्या मनाची बग्गी आपल्या देशवासीयांच्या प्रेमाने,आदराने व विश्वा...

गुरू गोविंदसिंहांनी शीख धर्माला खालसामध्ये परावर्तीत करतांना समता हा खालसाचा मुलभूत सिद्धांत मानला.  वर्ण,जात,उच्च-नीच,स्त्री-पुरुष,गरीब-श्रीमंत अशा कोणत्याही भेदाला मूठमाती देणे म्हणजे खालसा.  यासंदर्भात गुरू अमरदासांचे एक वचन अत्यंत महत्वाचे आहे.  ते म्हणतात,'जातीच्या श्रेष्ठतेवर कोणीही गर्व करण्याचे कारण नाही. ज्याने ब्रह्म जाणला तो खरा ब्राहमण. एकाच ब्रह्म तत्त्वातून सर्वांची निर्मिती झाली आहे आणि एकाच मातीने निर्माण करण्यात आलेल्या भांडयाप्रमाणे हे सर्व जगत आहे.  जर सगळयांचे शरीर पंचमहाभूतांनी निर्माण झाले आहे, तर त्यात उच्च-नीच भेद असण्याचे कोणतेही कारण नाही.' हयाच तत्त्वाने सर्व शीख गुरूंनी आपल्या शीख समाजात उच्च-नीच अथवा मध्यम जातीतील लोकांना एकसमान मानले आणि सर्वांचा स्वीकार करुन  समतेचे तत्त्व प्रत्यक्ष व्यवहारात आचरणात आणले.  त्यांचे समानतेचे तत्त्व केवळ ग्रंथांमध्ये वा वचनांमध्ये अडकून पडले नाही.  गुरू नानकदेवांपासून ते दशम गुरू गोविंदसिंह यांच्यापर्यंत 'समता' हे तत्त्व शीख धर्माचा आत्मा म्हणून प्रस्थापित करण्यात आले.  आजही...

अमेरिकेचे संविधान ही जगातील एक अत्यंत महत्वाची आणि विशेष घटना मानली जाते.  अमेरिकन संविधान निर्माण होण्यापूर्वी एकाही राष्ट्राकडे लिखित संविधान नव्हते.  मौखिक किंवा काल्पनिक कायदयांवर जगातील बहुतेक देशांचा कारभार चाललेला होता.  अमेरिकेने संविधान बनवले तेंव्हा फ्रांसमध्ये राजशाही होती, रोममध्ये पवित्र साम्राज्य,पेकिंगमध्ये स्वर्गातील आदेश किंवा संत साम्राज्य. अशा नियमांवर वा कायद्यांवर प्रजा अवलंबून होती.   अमेरिकन संविधान हे जगातील पहिले लिखित संविधान आहे.  एका अर्थाने लोकशाहीची स्थापना कराणारा अमेरिका पहिला देश आहे.  'देव-संत-राजे' यांच्या हातून सत्ता काढून जनतेच्या हातात सत्ता देणारे आणि लिखित स्वरूपातील पहिले संविधान म्हणजे अमेरिकन संविधान.  अमेरिकन संविधानाने जगात लोकशाहीचा मार्ग प्रशस्त केला.  अधिकारांचे विकेंद्रिकरण हा या संविधानाचा आत्मा आहे.  लोकनियुक्त संघिय सरकार आणि न्यायपालिकेची सर्वोच्चता या दोन वैशिष्टयांमुळे अमेरिकन संविधानाने जगात आधुनिक राजकारणाची पायाभरणी केली.  भविष्यात अमेरिकन संविधान जवळपास सर्वच देश...

चैत्रपाडव्याचा दिवस होता.  वर्ष होते इ. स. १६९९  शीखांचे दहावे गुरू गोविंदराय यांच्या आवाहनाला प्रतिसाद देत हजारो शीख आनंदपुरच्या दिशेने निघाले होते.  सारे रस्ते,सडका आणि पायवाटा जणू काही आनंदपुरमध्ये जाऊन थांबत होत्या.  शीखांचे जत्थेच्या जत्थे देशाच्या कानाकोप-यातून आनंदपुरकडे निघाले होते.  आसाम,बंगाल,बिहार,काश्मिर,महाराष्ट्र,मध्यप्रदेश,उत्तर प्रदेश,गुजरात अशा भारताच्या विविध भागातून हे लोक आनंदपुरला पोहचत होते.  वर्ण,जात,भाषा,वेशभुषा भिन्न असलेल्या या लोकांचे ध्येय मात्र एकच होते.  त्यांचा संकल्प आणि विचार एक होता.  गुरू तेगबहादुरांप्रमाणे सर्वधर्म समभावासाठी शिर देण्याच्या प्रतिज्ञेने या सर्वांना एका धाग्यात गुंफले होते.  आनंदपुर शहरात आणि भोवतालच्या परिसरात शीखांच्या अलोट सागराला भरती आली होती.  एका खुल्या मैदानात शानदार शामियाने उभारण्यात आले होते.  त्यांच्यामध्ये सुमारे पन्नास हजार शीख बसलेले होते.  सर्व शामियान्यांच्या समोर एक अतिशय सुंदर रेशमी शामियाना उभारण्यात आला होता.  गुरू गोविंदरायांनी याप्रसंगी ए...

"आम्ही संयुक्त राज्यांचे साधारण लोक या हेतूने की आमचा संघ अधिक एकजिनसी व्हावा,सार्वजनिक कल्याणाच्या भावनेचा विकास व्हावा तसेच स्वतंत्र्यतेचे वरदान आम्हाला आणि आमच्या भावी पिढयांना प्राप्त व्हावे यासाठी संयुक्त राज्य अमेरिकेच्या संविधानाला निश्चित आणि स्थापित करत आहोत."  अशा अत्यंत हदयस्पर्शी आणि व प्रेरणादायी शब्दांनी संयुक्त राज्य अमेरिकेच्या संविधानाची सुरवात होते.  यातील एक-एक शब्द,एक-एक वाक्य राजकिय कौशल्याचा द्योतक आहे.  जनतेला मंत्रमुग्ध करण्या-या संविधानातील शब्दांनी अमेरिकेत लोकशाहीच्या मंदिराची पायाभरणी केली.  ज्याप्रमाणे एखादा सुर्वणकार त्याने बनवलेल्या अलंकाराला अधिक आकर्षक बनविण्यासाठी अत्यंत काळजीपूर्वक मोत्यांची निवड करतो,त्याप्रमाणे संयुक्त राज्य अमेरिकेच्या संविधानाकर्त्यांनी आपल्या एक-एक शब्दाची निवड केलेली दिसते.  अमेरिकन संविधानाच्या उपरोक्त प्रस्तावनेत उच्च भावनांचा आणि सिद्धांतांचा सार सामावलेला दिसतो.  अमेरिकन संविधान हा आपल्या स्वातंत्र्याची व लोकशाही समाजव्यवस्थेची सर्वसामान्य जनतेनी केलेली पहिली उद्घोषणा होती.  सर्व...

पंजाबातील पटियाला राज्यात गुडाक नावाचे गाव होते.  त्या गावात भिखन शाह नावाचा एक शीख राहत होता.  पटना येथे गुरू तेगबहादुरांच्या पत्नी गुजरीदेवी यांनी एका पुत्राला जन्म दिला आहे.  हे एक अत्यंत विलक्षण अद्भूत व अलौकिक प्रतिभा असलेले बालक असून त्याच्या रूपाने ईश्वरीय शक्तीनेच जन्म घेतला आहे.  अशी जाणीव सर्वप्रथम भिखन शाह यास झाली होती.  त्याला या गोष्टीची जाणीव होताच तो पटन येथे जाण्यास निघाला.  त्याकाळातील प्रवासातील अनंत अडचणी पार करत अखेर भाई भिखन शाह पटना येथे पोहचला.  पटन्यातील गुरू तेगबहादुरांच्या निवास स्थानी पोहचल्यानंतर त्याने गुरूजींच्या पुत्राचे दर्शन घेतले.  त्यावेळी वंदन करण्यासाठी त्याचे डोके आपोआप त्या बालकाच्या पायांवर टेकले.  भाई भिखन शाह यांच्या मनात बालकाची परीक्षा घेण्याचा विचार आला.  त्यांनी बालकाच्या समोर दोन वाटया ठेवल्या.  एका वाटीत दुध होते आणि दुसऱ्या वाटीत पाणी.  दुध असलेली वाटी हिंदू धर्माचे प्रतिक आणि पाणी असलेली वाटी मुस्लिम धर्माचे प्रतिक म्हणून ठेवण्यात आली होती.  दोन्ही वाटया बालकाच...

अखेर अमेरिकेला स्वातंत्र्य मिळाले.  उत्साहित जनता आणि गोंधळलेले नेते अशा अवस्थेत स्वातंत्र्याची पहाट तर झाली होती; परंतु हे स्वातंत्र्य टिकवायचे आणि अखंड राष्ट्र निर्माण करण्याचे आव्हान मोठे होते.  स्वातंत्र्य प्राप्तीपर्यंत एका ध्येयासाठी लढणा-या लोकांमधील अंतरविरोधांनी आता नखं बाहेर काढली होती.  ब्रिटिशांची जुनी व्यवस्था संपुष्टात आली होती.  मात्र नवीन व्यवस्थेची रूपरेषा निश्चित करणे आणि त्यानुसार तिची उभारणी करणे मोठे कठिण काम होते.  हा संक्रमणाचा कालखंड अत्यंत नाजूक होता.  एक अखंड देश म्हणून १३ राज्यांची मोट बांधण्यासाठी संविधान निर्माण करणे अत्यंत आवश्यक होते.  नवीन संविधान निर्माण होईपर्यंत आणि स्वीकारले जाईपर्यत देशांतर्गत शांतता व सुव्यवस्था राखण्याचे आव्हान मोठे होते.  भारताने हा अनुभव १५ ऑगस्ट १९४७ ते २६ जानेवारी १९५० पर्यंत घेतला आहे.  अमेरिकेतील १३ वसाहती ज्यांना आता राज्य संबोधले जाऊ लागले होते.  हया वसाहतींचे संस्थापक,इतिहास,भौगोलिक परिस्थिती,समृद्धी,विकास,जीवनशैली,जीवन मूल्यं अशा सर्व बाबतीत भिन्नता होती. ...