सम्यक

आदर्श स्त्री राज्यकर्तीः पुण्यशोल्क अहिल्याबाई होळकर ''माझे कार्य प्रजेला सुखी करणे आहे. माझ्या प्रत्येक कृतीला मी स्वतः जबाबदार आहे. सत्तेच्या अधिकारामुळे मी येथे जे जे काही करत आहे त्या प्रत्येक कृत्याचा जाब मला परमेश्वरापुढे देणे आहे.'' अशी प्रतिज्ञा पुण्यशोल्क अहिल्याबाई होळकर यांनी आपल्या महेश्वर येथिल राजवाडयावर लिहिलेली आहे.  राज्यकारभार हाती घेतल्या क्षणी संपत्तीवर तुळशीपत्र ठेऊन अहिल्याबाईनी ही प्रतिज्ञा घेतली आणि आमरण तीचे पालन केले. अहिल्याबाईच्या कार्याचा विचार करतांना त्यांच्या धार्मिक,सामाजिक व जनकल्याणकारी कार्यालाच प्राधान्य दिले जाते.एक राजकारणी सत्ताधारी स्त्री म्हणून त्यांच्या समर्थ व्यक्तिमत्वाला मात्र कायमच दुर्लक्षित केले गेले आहे. त्यांचे प्रशासन कौशल्य,प्रशासन व राज्यकारभारावरील पकड,राजकीय द्रष्टेपणा,चाणाक्षपणा याचा विचार करणे,आजच्या काळात अत्यंत महत्वाचे आहे. कारण आज सर्वत्र स्त्रियांच्या राजकारणातील सहभागीत्वावर राजकारण सुरु आहे. प्रत्येक राजकीय पक्ष स्त्रियांना पन्नास टक्के म्हणजेच पुरुषांच्या बरोबरीने सहभाग देण्याची वल्गना करत आहे...

                अखेरचा हिंदू सम्राट... प्राचीन काळापासून भारतीय जनमानस हे पारमार्थिक मानसिकता जोपासत आले आहे. यामुळे लौकिक जीवनाची नोंद ठेवण्याची आश्यकता आपल्याला कधी जाणवलीच नाही. याचा परिणाम आपण आपल्या गौरवशाली इतिहासाचे जतन केले नाही. यामुळे आपला गौरव वृद्धिंगत करणा-या आपल्या महानायकांचा इतिहास आपण विसरलो. भारताचा असाच एक उपेक्षित महानायक म्हणजे 'भारतेश्वर पृथ्वीराज चौहान'. त्याच्या जीवनावर प्रकाश टाकणारे तत्कालीन केवळ दोन ग्रंथ आज उपलब्ध आहेत. 'पृथ्वीराज रासो' आणि 'पृथ्वीराज विजय' हे दोन काव्य ग्रंथ हेच पृथ्वीराज चौहानाच्या इतिहासाचे प्रमुख स्त्रोत म्हणता येतात. हे काव्यग्रंथ असल्याने कवी कल्पनांमधून सत्य शोधण्याचे काम इतिहासकारांना करावे लागले. यामुळेच भारतीय व परकीय इतिहासकारांना पृथ्वीराजास योग्य न्याय देता आलेला नाही. इतिहासाच्या पटलावर ते एक उपेक्षित चरित्र ठरले. आपल्याला देखील संयोगितेचे हरण करणारा पृथ्वीराजच केवळ माहित असतो. वास्तविक पाहता सम्राट पृथ्वीराज एक महामानव, महान योद्धा, कुशल सेनानायक आणि बहुभाषक व सकल कला मर्मज्ञ ...

                भारताच्या आत्म्याचा "रेणु'... ग्रामीण भारत आपल्या देशाचा आत्मा समजला जात असेल, तर या समाजाला आपल्या असामान्य प्रतिभेतून यथातथ्य साकारणारा पहिला हिंदी साहित्यिक म्हणजे फणीश्वरनाथ रेणु. प्रेमचंद यांच्या सामाजिक व वास्तवादी साहित्यप्रवाहाला हिंदी साहित्यात विस्तारीत करण्याचे श्रेयही त्यांनाच जाते. हिंदी ग्रामीण साहित्याची पायाभरणी करणारा महान लेखक, स्वातंत्र्यलढ्यातील सशस्त्र क्रांतिकारक, नेपाळमधील दमनशाहीच्या विरोधातील सशस्त्र क्रांतीचे मुख्य सुत्रधार, जयप्रकाश नारायण यांच्या आंदोलनाच्या समर्थनार्थ "पद्मश्री'पुरस्काराचा त्याग अशा फणीश्वरनाथ रेणुंचे जन्मशताब्दी वर्ष सुरू झाले आहे. त्यानिमित्त...   ------------- गर्द काळोखात बुडत चाललेली रात्र आणि एका वृक्षाच्या फांदीवर बसलेले चिमणा-चिमणीचे जोडपे. त्यांच्यातील संवाद, चिमणा म्हणतोय "ये हे ये' जणू काही त्याला विचारायाचे आहे,"जागी आहेस की झोपली.' चिमणी आळसावलेल्या सुरात यावर म्हणते,"एह एह ये ये',म्हणजे "मी जागीच तर आहे.' यावर चिमणा म्हणतो,"एह एह एह एह' ...

              १९४७ ला ब्रिटिशांनी भारत सोडला तेंव्हा त्यांचे संस्थानिक म्हणून राजवैभवाचा उपभोग घेणारे सुमारे साडेपाचशे छोटी-मोठी संस्थाने आपल्या देशात होती. या संस्थांनांच्या राजगादीचा उपयोग रयतेच्या कल्याणासाठी करण-या अवघ्या चार-पाच राजांचीच नावे आपल्याला सांगता येतात. त्यात कोल्हापूरचे राजर्षी शाहू महाराज आणि बडोद्याचे महाराजा सयाजीराव गायकवाड यांचे नाव अग्रकमाने घ्यावे लागते. आधुनिक भारताचा पाया रचण्यात या दोन राजांचे योगदान अत्यंत महत्वाचे होते. शिवरायांच्या सामाजिक सुधारणांच्या कार्याचा कळस म्हणजे शाहू महाराज असे म्हणणे वावगे ठरणार नाही. 'फुले-शाहू-आंबेडकर' हे केवळ तीन शब्द नसून हा भारतीय सामाजिक क्रांतीचा महामंत्र आहे. सामाजिक सुधारणांचे प्रखर विचारधन आणि त्याला एक राज्यकर्ता म्हणून असलेली कल्पक व कृतीशील कर्तबगारी म्हणजे शाहू महाराजांचे जीवन कार्य होय. या जाणत्या राजाने आधुनिक महाराष्ट्राचे  सामाजिक,शैक्षणिक, प्रशासन, सांस्कृतिक,कला,क्रीडा अशा सर्व अंगांनी भरणपोषण केले. एवढेच नव्हे तर राज्यकर्ता म्हणून शिवरायांप्रमाणे प्रमा...